SZKOŁA DIALOGU
PRZEMYŚL jest przykładem wielokulturowego miasta, gdzie przeplatają się ludzkie historie Polaków, Ukraińców i Żydów. Niezależnie od poznawania historii naszego miejsca zamieszkania, zaczęliśmy poszukiwać śladów tutejszych Żydów. Skorzystaliśmy z możliwości udziału w programie SZKOŁA DIALOGU w 2017 roku, ponieważ chcieliśmy poznać historię społeczności żydowskiej. Była i jest ona dla nas wielkim odkryciem.
Naszą przygodę rozpoczęliśmy od dwudniowych warsztatów z trenerami panią Małgorzatą Kruszewską i panem Marcinem Krotlą. To oni rozbudzili ciekawość do otaczającego nas świata. Dalszy ciąg pracy nad projektem pozostawał w naszych rękach. Jego opiekunkami były panie Anna Leskiw i Maria Ficak.
I tak zaczęły się poszukiwania namacalnych śladów istnienia społeczności żydowskiej (mezuzy, kirkuty, synagogi, architektura, kamienice, miejsca upamiętnień masowych egzekucji). Nieocenionymi były jednak spotkania z osobami, które dzieliły się z nami swoją wiedzą na temat historii żydowskich. Był nim dziennikarz pan Jacek Szwic (opowiedział o żydowskim Przemyślu i lasku grochowieckim – miejscu egzekucji), dr Jan Hołówka (opowiadał historię swojego wujka. „6 września 1943 został stracony za pomoc Żydom 59-letni Michał Kruk. Wraz z nim powieszono także anonimowego Żyda, prawdopodobnie muzyka i psa. Była to prawdopodobnie pierwsza zbrodnia publiczna”.), pan Marian Biłyj ( podał nam fakty związane z Ukraińcami i księżmi grecko-katolickim ratującymi Żydów podczas II wojny światowej). W naszych poszukiwaniach nie zabrakło również historii sióstr Podgórskich.
Nasza młodzież przygotowała :
-
Wycieczkę ŚLADAMI KULTURY ŻYDOWSKIEJ PRZEMYŚLA
-
Grę terenową dla młodzieży szkolnej – ciekawa forma przygotowana dla uczniów szkoły podstawowej.
W wycieczkach ( było ich kilka) uczestniczyli uczniowie naszej i sąsiadującej szkoły, studenci z PWST, rodzice i inni mieszkańcy miasta. Wycieczka była prowadzona w języku polskim i ukraińskim. W przekazie informacji pomagały nam zdjęcia budowli, które już nie istnieją w przestrzeni miasta, mycki zakładane przez panów przed wejściem na kirkut i polewanie rąk wodą przy wyjściu z kirkutu. Nieocenionym był również maleńki poczęstunek na troszkę długiej trasie – chałka, maca, miód, woda. Zakończenie projektu odbyło się w gościnnym dla nas Ukraińskim Domu Narodowym. Tam odbywały się 2 kolejne dni – spotkanie z naszymi trenerami .
UROCZYSTA GALA – wręczenie nagród- odbyła się w TEATRZE OPERY I BALETU W WARSZAWIE. Otrzymaliśmy pierwszą nagrodę w kategorii „Wpływ na lokalną społeczność”.
Do pełnego obrazu tamtych dni, można pooglądać film (materiał nagrany przez Szkołę Dialogu), który przedstawia naszą wspaniałą młodzież – jej argumenty, emocje i satysfakcję z oswojenia nieznanego. Dziś więcej rozumiemy i więcej wiemy. A tylko rzetelna wiedza może przełamać stereotypy.
Od tego czasu – działamy jako szkoła kontynuująca projekt – bierzemy udział w różnych działaniach poszerzających naszą wiedzę na temat przemyskich Żydów. Włączamy się w ogólnopolską akcję Żonkile, pamiętamy o miejscach pamięci ofiar holokaustu, staramy się porządkować groby na kirkucie . Jednak niezapomnianym był dla nas rok 2020, kiedy gościli w naszej szkole ocaleni z Holokaustu p. Renata Frenkel i p. Jeffrey Cymbler a także rabin Yehoshua Ellis.
Nasze doświadczenie wykorzystujemy również w projektach realizowanych przez Związek Ukraińców w Polsce POZNAJCIE NAS (2017, 2018). Uczestniczyli w nich uczniowie naszej szkoły , I Liceum Ogólnokształcącego im. J. Słowackiego i Liceum Ekonomicznego.
Maria Ficak
„ JEDENASTE PRZYKAZANIE: NIE BĄDŹ OBOJĘTNY…” –
< Marian Turski , 27 stycznia 2020 r. Uroczystości 75-lecia wyzwolenia Auschwitz >
Moja dotychczasowa wiedza na temat Żydów była znikoma aż do momentu, kiedy wraz z młodzieżą Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Markiana Szaszkewicza w Przemyślu rozpoczęliśmy uczestnictwo w projekcie Szkoły Dialogu w 2017r.
Pod opieką trenerów Szkoły Dialogu, nasza młodzież zapoznawała się z kulturą, religią, tradycjami narodu żydowskiego. Były pytania o różnice i podobieństwa.
Przyszedł jednak czas na własne poszukiwania i odkrycia śladów kultury żydowskiej w naszym Przemyślu, miasta współtworzonego przez Polaków, Ukraińców i Żydów. Okazało się, że ślady te możemy znaleźć na każdym kroku, wystarczy się baczniej porozglądać. Pozostały jeszcze synagogi, cerkwie, kirkuty, pozostałości po mezuzach, przepiękne kamienice i zaledwie kilka osób, które mogły opowiedzieć o swoich wspomnieniach.Niestety sięgały one okrutnych czasów II wojny światowej. Dysponując tak zebraną wiedzą, młodzież zorganizowała kilka wycieczek po mieście śladami kultury żydowskiej. Adresatami była społeczność Przemyśla różnych pokoleń jak również wielu gości naszego miasta.
Dużym wyróżnieniem dla szkoły była możliwość uczestniczenia naszej młodzieży w XII Obchodach Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu w dniu 29 stycznia 2020 r.
Pierwszy Dzień Pamięci Ofiar Holokaustu w Przemyślu zainaugurowało spotkanie przy tablicy upamiętniającej 1580 Żydów z Przemyśla i okolic zamordowanych w tym miejscu w 1943 r. (tj. przy ul. Kopernika 14). W uroczystości wzięli udział m.in. Prezydent Miasta Przemyśla Wojciech Bakun, pedagodzy i uczniowie przemyskich szkół. Nasi uczniowie przybyli wraz z pocztem sztandarowym. Kadisz w imieniu społeczności żydowskiej odmówił rabin Yehoshua Ellis, a zaraz po nim w imieniu społeczności katolickiej pomodlił się za spokój wieczny ofiar Holokaustu ks. prałat Stanisław Bartmiński.
Po złożeniu kwiatów uczestnicy spotkania udali się do naszej szkoły przy ul. Smolki 10, która w tym dniu była gospodarzem Przemyskich Obchodów Dnia Pamięci o Ofiarach na Podkarpaciu.
Mury ukraińskiej szkoły zaszczycili swoją obecnością wyjątkowi goście, m.in. rabin Yehoshua Ellisz Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie, Pełnomocnik Wojewody Podkarpackiego do spraw Mniejszości Narodowych i Etnicznych Małgorzata Majka-Onyszkiewicz, reprezentujący Prezydenta Miasta Przemyśla Naczelnik Wydziału Promocji i Kultury Janusz Łukasiewicz, nieoceniony współorganizator Obchodów Dnia Pamięci w Przemyślu pani Domicela Klima (Grossman), inspektor Wydziału Edukacji UM w Przemyślu Paweł Bugera, a także przedstawiciele instytucji zaangażowanych w organizację obchodów, m.in.prezes Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla i Regionu Bogusława Pieczyńska, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu oraz Przemyska Biblioteka Publiczna im. Ignacego Krasickiego.
Głównymi bohaterami spotkania, byli ocaleni z Holokaustu, pani Renata Frenkel i pan Jeffrey Cymbler, mieszkający na stałe w Stanach Zjednoczonych, którzy dali nam żywą lekcję historii, dzieląc się swoimi przeżyciami i rodzinnymi wspomnieniami. Młodzież ‘Szaszkewiczówki” wraz z przybyłymi gośćmi, miała okazję zadać pytania i wysłuchać nieznanych dotąd historii potomków przemyskich Żydów.
Pani Renata Frenkel opowiedziała losy ocalenia siebie i swojej rodziny. Urodziła się w Katowicach. Jako dziewczynka przebywała w Przemyślu na Winnej Górze u Klingerów z dala od swoich rodziców, którzy byli przechowywani w różnych domach m.in. w Ujkowicach u Lewickich i w Rokietnicy u Zajców. Podkreśliła również fakt, że ratującymi jej rodzinę byli Polacy i Ukraińcy. Jej ciocia Ana ukrywała się w domu ukraińskiej rodziny Wartulników we wsi Hnatkowice. Przebywała tam na prawach członka rodziny do 1942 roku. Podczas rozmowy, nie zabrakło opowieści o powojennym Przemyślu, gdzie do 1960 roku mieszkała pani Renata.
Miłym akcentem były wspomnienia obecnych na sali kolegów i koleżanek szkolnych pani Renaty Frenkiel z I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego – pani Ireny Stabiszewskiej, pana Mieczysława Nyczka. I w tym miejscu nie zabrakło wzruszeń, historycznych zdjęć i pamiątek szkolnych.
Historię ocalenia swojej rodziny opowiedział również pan Jeffrey Cymbler, potomek ocalałych z ludobójstwa Żydów. Jego mama przeżyła prawie dwa lata w ukryciu w gospodarstwie w Woli Lackiej (dzisiejsza Wolica na Ukrainie), skąd rodzina uciekła w listopadzie 1942 roku. Podkreślił pomoc rodziny Rózi Kopacz (koleżanki babci ze szkoły) i jej męża, a także księdza Zygmunta Dziedziaka. Niestety rodzice taty i trzy siostry zginęli w Oświęcimiu.
Po wysłuchaniu tak przejmujących historii padło pytanie publiczności – Jakie rady można wypowiedzieć dla nas? Pan Jeffrey odpowiedział:„ Nienawiść, która przynosi takie tragedie zaczyna się od słów, agresywnych zachowań, graffiti i rozprzestrzenia się jak wirus. Ludzie muszą rozumieć i szanować się nawzajem. Nie ważne jaką religię wyznajesz, czy ubierasz się inaczej, czy mówisz po ukraińsku, polsku czy hebrajsku. Każda religia ma uniwersalne przesłanie: kochaj bliźniego tak jak siebie samego”.
Następnie, głos zabrał Rabin Yehoshua Ellis, przedstawiając zarys historyczny ówczesnych wydarzeń w odniesieniu do obecnej sytuacji na świecie. Podkreślił, że dla ocalenia świata przed kolejnymi zagrożeniami nadrzędną wartość mają rozmowa, wzajemne zrozumienie i pojednanie.
Pan dyrektor Piotr Pipka w swoim przemówieniu zwrócił uwagę na fakt, że spotkanie miało wyjątkowy charakter przez obecnośćna jednej sali przedstawicieli trzech narodów: żydowskiego, ukraińskiego i polskiego. Jest ono świadectwem zrozumienia wspólnych idei, wielokulturowości naszego miasta, otwartości i szacunku do drugiego człowieka.
Obecni mogli obejrzeć wystawę o przemyskich Ukraińcach – grekokatolikach, którzy uratowali życia niewinnych dzieci żydowskich: biskupa Josafata Kocyłowskiego, księdza Wasyla Hrynyka, sióstr Służebnic, które prowadziły sierocińce. Wśród odznaczonych medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata są: Maria i Jan Medwid, Bohdan i Orest Zahajkewycz, Maria i Grzegorz Jodłowscy.
Drugi dzień obchodów Międzynarodowych Dni Pamięci o Ofiarach Holokaustu w Przemyślu rozpoczął się od spotkania w Archiwum Państwowym, które zainaugurowała dyrektor Archiwum pani Elżbieta Łaska. Podczas tego wydarzenia można było zapoznać się z historią przedwojennego Przemyśla i jego mieszkańców oraz losami rodziny Kurpielów z Leonciny, którzy zginęli za to, że ukrywali Żydów. Historię egzekucji około dwóch tysięcy Żydów zamordowanych w lesie grochowiec- kim oraz przedmioty znalezione w miejscu mordu, przedstawił i udostępnił z własnych zbiorów pan Jacek Szwic.
Kolejnym punktem tego dnia było spotkanie panelowe w Przemyskiej Bibliotece Publicznej im. Ignacego Krasickiego.Gośćmi panelu byli: pani Renata Frenkel, pan Jeffrey Cymbler, pani Dina Steinbruch z Kanady, małżeństwo Roland i Raudi Levi z USA, Anna Bodzeńska – zakonnica Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej z Syjonu. Spotkanie to poświęcone było dziejom i kulturze Żydów z Podkarpacia, a przygotował je i prowadził dr hab. prof. UR Wacław Wierzbieniec. Opowiedziane historie ludzkie poruszyły słuchaczy. Budziły nie tylko strach, wzruszenie ale i niepokój. Spotkanie zakończyło się ciekawą dyskusją.
I tak XII Obchody Międzynarodowych Dni Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu w Przemyślu dobiegły ku końcowi.
W podziękowaniu gościom i współorganizatorom, za niezapomniane lekcje historii, które ukazały specyfikę naszego wielonarodowego miasta, przypomnę słowa Noblistki Olgi Tokarczuk, wypowiedziane podczas ubiegłorocznej wizyty w Ukraińskim Domu Narodowym w Przemyślu:
„Przemyśl jest jak piękna, wielobarwna chusta, której urok można dostrzec tylko wtedy, gdy trzyma ją rozpostartą jednocześnie wiele rąk”
Dzisiaj chusta jest w naszych rękach. Trzymajmy ją tak, aby nie straciła swojej różnorodności, wielobarwności i autentyczności.….
Maria Ficak
Śladami Żydowskiego Krakowa – 16.11.2022r.
16 listopada 2022 r. grupa młodzieży skorzystała z możliwości odwiedzenia Krakowa. W ramach projektu „Razem odkrywamy żydowską historię i kulturę” mieliśmy okazję odwiedzić Żydowskie Muzeum Galicja i przejść się uliczkami krakowskiego Kazimierza.
Oglądaliśmy tutaj wystawę fotograficzną, wprowadzającą w teraźniejszy obraz świata żydowskiego we współczesnej Polsce.
Spojrzenie na dziedzictwo kultury żydowskiej, liczne zdjęcia są dowodem , że nie wszystko zostało zniszczone w czasie niemieckiej okupacji. Dzisiaj w wielu miasteczkach dawnej Galicji możemy dostrzec pozostałości świadczące o sile i świetności przedwojennej żydowskiej kultury (synagogi, kamienice, kamienie, tablice nagrobne).
Powróciliśmy do tematu Holokaustu na przykładzie obozów w Oświęcimiu i Bełżcu. Zapoznaliśmy się z innymi miejscami zagłady niewinnej ludności żydowskiej.
Wystawa pomogła nam uświadomić sobie, że doświadczenie i wspomnienie o Holokauście jest bardzo skomplikowane. Pamięci nie da się wykreślić ale można wykorzystać ją dla upamiętnienia miejsc egzekucji, a także dla podziękowania tym osobom, które narażając swoje życie oraz swoich najbliższych, pomagali przeżyć niewinnym ludziom.
Interesującą była wystawa „Pamięć niedokończona” – pokazująca dziedzictwo żydowskie i zagładę Galicji Wschodniej – o przeszłości tysiącletniej cywilizacji na Ukrainie w zestawieniu z dzisiejszym dniem. Wystawa pomaga wyobrazić sobie przeszłość i porównać ją z teraźniejszością. Miłą niespodzianką dla dzieci z Ukrainy była prelekcja w języku ukraińskim.
Bardzo ciekawym aspektem tej prezentacji było zwrócenie uwagi na odrodzenie się życia żydowskiego i wskazanie przykładu organizacji – Centrum Społeczności Żydowskiej w Krakowie – realizującego programy kulturalne i edukacyjne dla mieszkańców Krakowa i przyjezdnych. Niewątpliwie największym wydarzeniem w jest coroczny Festiwal Kultury Żydowskiej, który jest festiwalem życia, powrotem żydowskiego świata do Krakowa i okazją do poznawania dziedzictwa żydowskiego. Poczuliśmy się zaproszeni.
Pomimo niesprzyjającej pogody, mieliśmy bardzo ciekawy spacer po Kazimierzu. Odwiedziliśmy XVI wieczną Synagogę Remuh /najstarszy żydowski dom modlitwy w Krakowie/.Miejsce to było dla nas WIELKIM ODKRYCIEM– z niemałym zainteresowaniem zapoznaliśmy się z najważniejszymi miejscami w synagodze, zasadami i pojęciami związanymi z judaizmem.
Odwiedziliśmy również cmentarz Remuh /XVI – XIX w/. Interesująca była informacja o odkryciu z 1956 roku około 700 nagrobków przysypanych grubą warstwą ziemi. Dzisiaj widać nagrobki w typie tubowym lub w formie wolno stojących macew. Fragmenty płyt, których nie udało się uratować, wkomponowano w mur, tworząc tzw. ścianę płaczu. Ważnym miejscem Kirkutu jest grób Mojżesza Isserlesa /zm. 1572/ – można go rozpoznać po pozostawionych licznych karteczkach z prośbami.
Nie dało się przejść obojętnie obok ławki upamiętniającej postać Jana Karskiego – bohatera Polskiego Państwa Podziemnego, świadka Holokaustu i dyplomaty. Po drodze widzieliśmy siedzibę JCC.
I tak doszliśmy do ratusza kazimierskiego z XIV w. – ostatniego punktu naszego spaceru.
Troszeczkę zziębnięci i przemoknięci, posililiśmy się w „Marchewka z groszkiem” pysznym obiadem i rozgrzaliśmy się gorącą herbatą.
Można byłoby zadać pytanie – Czym dla mnie był ten dzień?
Utwierdził mnie w potrzebie i sensie naszych działań w pracy z młodzieżą, zachęcających do poznania historii ludności zamieszkałej nasze miasto Przemyśl. Oglądając zdjęcia, widziałam: nie tylko synagogi i pozostałości po nich w naszym mieście, ale również cerkwie i kościoły, istniejące nieczytelne macewy na Kirkutach w Przemyślu, ale również zapomniane groby na Cmentarzu Głównym, miejsca zagłady ludności żydowskiej– lasek Grochowski, miejsce zagłady przy ul. Kopernika i nie tylko, niektóre futryny drzwi wejściowych ze śladami mezuz w starych kamienicach. Przypomniała mi się historia z Tatarskiej 3 (sióstr Podgórskich ratujących Żydów), historia państwa Medwid (odznaczonych tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata), grecko-katolicki ks. Wasyl Hrynyk ratujący dzieci żydowskie od zagłady, dwaj oficerowie SS ratujący ludność żydowską z getta przemyskiego przed śmiercią i wiele innych podobnych historii. Można przypomnieć Helenę Deutch i Olenę Kulczycką, Ulanę Krawczenko i jej syna Jerzego Niementowskiego, jak również innych sławnych mieszkańców Przemyśla.
Jak widać jesteśmy spadkobiercami świata trzech kultur – polskiej, ukraińskiej i żydowskiej. Pamięć jest w nas. Obyśmy umieli wykorzystać tą wiedzę dla kształtowania postaw umiejących przewidzieć i przeciwstawić się złu skierowanemu przeciw drugiemu człowiekowi.
Maria Ficak