„ JEDENASTE PRZYKAZANIE: NIE BĄDŹ OBOJĘTNY…” –
< Marian Turski , 27 stycznia 2020 r. Uroczystości 75-lecia wyzwolenia Auschwitz >
Moja dotychczasowa wiedza na temat Żydów była znikoma aż do momentu, kiedy wraz z młodzieżą Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Markiana Szaszkewicza w Przemyślu rozpoczęliśmy uczestnictwo w projekcie Szkoły Dialogu w 2017r.
Pod opieką trenerów Szkoły Dialogu, nasza młodzież zapoznawała się z kulturą, religią, tradycjami narodu żydowskiego. Były pytania o różnice i podobieństwa.
Przyszedł jednak czas na własne poszukiwania i odkrycia śladów kultury żydowskiej w naszym Przemyślu, miasta współtworzonego przez Polaków, Ukraińców i Żydów. Okazało się, że ślady te możemy znaleźć na każdym kroku, wystarczy się baczniej porozglądać. Pozostały jeszcze synagogi, cerkwie, kirkuty, pozostałości po mezuzach, przepiękne kamienice i zaledwie kilka osób, które mogły opowiedzieć o swoich wspomnieniach.Niestety sięgały one okrutnych czasów II wojny światowej. Dysponując tak zebraną wiedzą, młodzież zorganizowała kilka wycieczek po mieście śladami kultury żydowskiej. Adresatami była społeczność Przemyśla różnych pokoleń jak również wielu gości naszego miasta.
Dużym wyróżnieniem dla szkoły była możliwość uczestniczenia naszej młodzieży w XII Obchodach Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu w dniu 29 stycznia 2020 r.
Pierwszy Dzień Pamięci Ofiar Holokaustu w Przemyślu zainaugurowało spotkanie przy tablicy upamiętniającej 1580 Żydów z Przemyśla i okolic zamordowanych w tym miejscu w 1943 r. (tj. przy ul. Kopernika 14). W uroczystości wzięli udział m.in. Prezydent Miasta Przemyśla Wojciech Bakun, pedagodzy i uczniowie przemyskich szkół. Nasi uczniowie przybyli wraz z pocztem sztandarowym. Kadisz w imieniu społeczności żydowskiej odmówił rabin Yehoshua Ellis, a zaraz po nim w imieniu społeczności katolickiej pomodlił się za spokój wieczny ofiar Holokaustu ks. prałat Stanisław Bartmiński.
Po złożeniu kwiatów uczestnicy spotkania udali się do naszej szkoły przy ul. Smolki 10, która w tym dniu była gospodarzem Przemyskich Obchodów Dnia Pamięci o Ofiarach na Podkarpaciu.
Mury ukraińskiej szkoły zaszczycili swoją obecnością wyjątkowi goście, m.in. rabin Yehoshua Ellisz Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie, Pełnomocnik Wojewody Podkarpackiego do spraw Mniejszości Narodowych i Etnicznych Małgorzata Majka-Onyszkiewicz, reprezentujący Prezydenta Miasta Przemyśla Naczelnik Wydziału Promocji i Kultury Janusz Łukasiewicz, nieoceniony współorganizator Obchodów Dnia Pamięci w Przemyślu pani Domicela Klima (Grossman), inspektor Wydziału Edukacji UM w Przemyślu Paweł Bugera, a także przedstawiciele instytucji zaangażowanych w organizację obchodów, m.in.prezes Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla i Regionu Bogusława Pieczyńska, Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu oraz Przemyska Biblioteka Publiczna im. Ignacego Krasickiego.
Głównymi bohaterami spotkania, byli ocaleni z Holokaustu, pani Renata Frenkel i pan Jeffrey Cymbler, mieszkający na stałe w Stanach Zjednoczonych, którzy dali nam żywą lekcję historii, dzieląc się swoimi przeżyciami i rodzinnymi wspomnieniami. Młodzież ‘Szaszkewiczówki” wraz z przybyłymi gośćmi, miała okazję zadać pytania i wysłuchać nieznanych dotąd historii potomków przemyskich Żydów.
Pani Renata Frenkel opowiedziała losy ocalenia siebie i swojej rodziny. Urodziła się w Katowicach. Jako dziewczynka przebywała w Przemyślu na Winnej Górze u Klingerów z dala od swoich rodziców, którzy byli przechowywani w różnych domach m.in. w Ujkowicach u Lewickich i w Rokietnicy u Zajców. Podkreśliła również fakt, że ratującymi jej rodzinę byli Polacy i Ukraińcy. Jej ciocia Ana ukrywała się w domu ukraińskiej rodziny Wartulników we wsi Hnatkowice. Przebywała tam na prawach członka rodziny do 1942 roku. Podczas rozmowy, nie zabrakło opowieści o powojennym Przemyślu, gdzie do 1960 roku mieszkała pani Renata.
Miłym akcentem były wspomnienia obecnych na sali kolegów i koleżanek szkolnych pani Renaty Frenkiel z I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego – pani Ireny Stabiszewskiej, pana Mieczysława Nyczka. I w tym miejscu nie zabrakło wzruszeń, historycznych zdjęć i pamiątek szkolnych.
Historię ocalenia swojej rodziny opowiedział również pan Jeffrey Cymbler, potomek ocalałych z ludobójstwa Żydów. Jego mama przeżyła prawie dwa lata w ukryciu w gospodarstwie w Woli Lackiej (dzisiejsza Wolica na Ukrainie), skąd rodzina uciekła w listopadzie 1942 roku. Podkreślił pomoc rodziny Rózi Kopacz (koleżanki babci ze szkoły) i jej męża, a także księdza Zygmunta Dziedziaka. Niestety rodzice taty i trzy siostry zginęli w Oświęcimiu.
Po wysłuchaniu tak przejmujących historii padło pytanie publiczności – Jakie rady można wypowiedzieć dla nas? Pan Jeffrey odpowiedział:„ Nienawiść, która przynosi takie tragedie zaczyna się od słów, agresywnych zachowań, graffiti i rozprzestrzenia się jak wirus. Ludzie muszą rozumieć i szanować się nawzajem. Nie ważne jaką religię wyznajesz, czy ubierasz się inaczej, czy mówisz po ukraińsku, polsku czy hebrajsku. Każda religia ma uniwersalne przesłanie: kochaj bliźniego tak jak siebie samego”.
Następnie, głos zabrał Rabin Yehoshua Ellis, przedstawiając zarys historyczny ówczesnych wydarzeń w odniesieniu do obecnej sytuacji na świecie. Podkreślił, że dla ocalenia świata przed kolejnymi zagrożeniami nadrzędną wartość mają rozmowa, wzajemne zrozumienie i pojednanie.
Pan dyrektor Piotr Pipka w swoim przemówieniu zwrócił uwagę na fakt, że spotkanie miało wyjątkowy charakter przez obecnośćna jednej sali przedstawicieli trzech narodów: żydowskiego, ukraińskiego i polskiego. Jest ono świadectwem zrozumienia wspólnych idei, wielokulturowości naszego miasta, otwartości i szacunku do drugiego człowieka.
Obecni mogli obejrzeć wystawę o przemyskich Ukraińcach – grekokatolikach, którzy uratowali życia niewinnych dzieci żydowskich: biskupa Josafata Kocyłowskiego, księdza Wasyla Hrynyka, sióstr Służebnic, które prowadziły sierocińce. Wśród odznaczonych medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata są: Maria i Jan Medwid, Bohdan i Orest Zahajkewycz, Maria i Grzegorz Jodłowscy.
Drugi dzień obchodów Międzynarodowych Dni Pamięci o Ofiarach Holokaustu w Przemyślu rozpoczął się od spotkania w Archiwum Państwowym, które zainaugurowała dyrektor Archiwum pani Elżbieta Łaska. Podczas tego wydarzenia można było zapoznać się z historią przedwojennego Przemyśla i jego mieszkańców oraz losami rodziny Kurpielów z Leonciny, którzy zginęli za to, że ukrywali Żydów. Historię egzekucji około dwóch tysięcy Żydów zamordowanych w lesie grochowiec- kim oraz przedmioty znalezione w miejscu mordu, przedstawił i udostępnił z własnych zbiorów pan Jacek Szwic.
Kolejnym punktem tego dnia było spotkanie panelowe w Przemyskiej Bibliotece Publicznej im. Ignacego Krasickiego.Gośćmi panelu byli: pani Renata Frenkel, pan Jeffrey Cymbler, pani Dina Steinbruch z Kanady, małżeństwo Roland i Raudi Levi z USA, Anna Bodzeńska – zakonnica Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej z Syjonu. Spotkanie to poświęcone było dziejom i kulturze Żydów z Podkarpacia, a przygotował je i prowadził dr hab. prof. UR Wacław Wierzbieniec. Opowiedziane historie ludzkie poruszyły słuchaczy. Budziły nie tylko strach, wzruszenie ale i niepokój. Spotkanie zakończyło się ciekawą dyskusją.
I tak XII Obchody Międzynarodowych Dni Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu w Przemyślu dobiegły ku końcowi.
W podziękowaniu gościom i współorganizatorom, za niezapomniane lekcje historii, które ukazały specyfikę naszego wielonarodowego miasta, przypomnę słowa Noblistki Olgi Tokarczuk, wypowiedziane podczas ubiegłorocznej wizyty w Ukraińskim Domu Narodowym w Przemyślu:
„Przemyśl jest jak piękna, wielobarwna chusta, której urok można dostrzec tylko wtedy, gdy trzyma ją rozpostartą jednocześnie wiele rąk”
Dzisiaj chusta jest w naszych rękach. Trzymajmy ją tak, aby nie straciła swojej różnorodności, wielobarwności i autentyczności.….
Autor: Maria Ficak
W imieniu Pana Dyrektora, Grona Pedagogicznego i całej społeczności przemyskiej ‘Szaszkewiczówki’ dziękujemy za uznanie oraz zapewniamy, iż nasza szkoła nadal będzie upowszechniać pamięć o dawnych żydowskich sąsiadach, jak również budować swoje relacje na podstawie życzliwości i zrozumienia dla innych kultur i religii.
